ضرورت و اهمیت آموزش مسائل جنسی به کودکان

پیش گفتار

غریزه جنسی یکی از غرایز نیرومند، حساس و زندگی ساز انسان است، که در حیات روانی و جسمانی او تأثیر بسزایی دارد. این امانت الهی در وجود انسان، همچون لبه تیز چاقو دارای وظایف دو بعدی است که هم می تواند وسیله ارتقاء و تعالی انسان باشد؛ و هم می تواند تنزل و فرومایگی او را فراهم سازد.

حال ما در نظام تربیتی خود سعی داریم این غریزه را تربیت کنیم به گونه ای که فرد آن را جزئی از زندگی خود به حساب آورد و آن را از مسائل عادی و طبیعی خود بشناسد،از داشتن آن احساس شرم و پلیدی نکند و خود را در این رابطه گناهکار به حساب نیاورد.اما سعی داریم که این غریزه بر اساس مقررات شرع اعمال شود.

از سوی دیگر پیچیدگی ها و گسترش روابط انسانی در دنیای معاصر، ورود تکنولوژی های ارتباطی و اطلاعاتی، ابزارهای مدرن ارتباطی مانند اینترنت، ماهواره و غیره زمینه را برای انتقال اطلاعات درست و نادرست جنسی و زناشویی فراهم کرده است.

در این میان آسیب پذیرترین گروه به عنوان مخاطبان این وسایل مدرن ارتباطی، کودکان و نوجوانان هستند که کم ترین آگاهی و پیش زمینه ذهنی در مورد مسائل جنسی دارند. و به طور خود به خود نیز دارای کنجکاوی های بسیاری پیرامون مسائل جنسی هستند.

تابلو بودن صحبت در مورد مسائل جنسی، ناآگاهی والدین از چگونگی صحبت درباره این موضوع مهم و عدم پاسخگویی به سوالات جنسی کودکان به دلیل حفظ حرمت(یک باور اشتباه) سبب شده که کودکان یاد بگیرند برای کشف سوالات خود به افراد دیگری پناه ببرند. چون پدر و مادر پاسخگوی خوبی برای آن ها نیستند.

حال این اطلاعات نادرست به دست آمده از افراد دیگر موجب سوء رفتار آنان شده و در برخی موارد زمینه انحراف های جنسی را فراهم می سازد. و در برخی موارد نیز موجب سوء استفاده جنسی از کودکان می شود که در سلامت جسمی و روانی آنان تأثیر سوء دارد و حتی در زندگی زناشویی آینده اشان اثرات منفی به جا می گذارد.

تعریف تربیت جنسی

تربیت جنسی، ارائه یک سلسله اطلاعات ضروری روان شناختی، جسمانی، و دینی درباره مسائل جنسی مربوط به هر فرد است.در واقع می توان گفت تربیت جنسی شامل کلیه اطلاعاتی است که از دوران اولیه زندگی در جهت رشد متعادل و مناسب غریزه جنسی صورت می گیرد.بسیاری از والدین گمان می کنند که منظور ازتربیت جنسی،آموزش مسائل جنسی و گفتگو با کودک در مورد نحوه برقراری رابطه جنسی است. هر چند آموزش نقش مهمی در تربیت جنسی دارد؛اما به هیچ عنوان تربیت جنسی به این معنی نیست.

تربیت جنسی معنای وسیع تری از آموزش جنسی دارد. طرز تلقی ما در ایران از تربیت جنسی در برخی از جنبه ها با اندیشه غرب کاملا متفاوت است. منظور ما از تربیت جنسی،پرورش، تعدیل و جهت دهی است نه پروردن و اوج دادن. به عنوان نمونه ما وجود شرم و حیاء در زمینه تربیت جنسی را یک اصل انسانی می دانیم و با آزادی بی بند و باری در زمینه جنسی کاملا مخالف هستیم .تربیت جنسی فرایندی است که طی آن، در فرزند شما نگرش ها، باورها و ارزش هایی شکل می گیرد که در تمام طول عمر، بر موضوعات مهمی مثل روابط بین فردی و عاطفی، صمیمیت، هویت و گرایش جنسی او تاثیر گذار است. تربیت جنسی امری تدریجی و مرحله به مرحله است که باید بر اساس ویژگی های کودکان و نوجوانان صورت گیرد و فراتر از احساس جنسی به رشد شخصیت اجتماعی،اخلاقی و فرهنگی افراد نظر دارد.کودکان در سیر تکامل جنسی خود با سؤالات و ابهامات فراوانی مواجه می شوند از جمله اینکه بچه چگونه خلق می شود؟ بچه چگونه به دنیا می آید؟ تفاوت دختر و پسر چیست؟ حال اگر والدین به ویژه مادران به دلایل مختلف مثل نداشتن اطلاعات و علم کافی درباره مسائل جنسی یا به دلیل شرم و حیاء اطلاعات درست و صحیح راجع به مسائل جنسی در محیطی امن و آرام به فرزندانشان آموزش ندهند کودکان برای اقناع و اشباع حس کنجکاوی خود، جواب سؤالات خود را از رسانه های مختلف مثل اینترنت، بلوتوث های تصویری(فیلم و عکس جنسی)، فیلم های نامناسب جنسی که از طریق سی دی و ماهواره پخش می شود می گیرند. این اطلاعات به صورت نادرست، مخفیانه، تحریک آمیز و هیجانی و در محیطی نامطلوب و ناامن از دوستان، همسالان و همکلاسی ها دریافت می شوند . اکثر محققان معتقدند بهترین سن پاسخ به سؤالات جنسی کودکان زمانی است که کودک شروع به پرسیدن سؤالات جنسی می کند که حدود سن4-3 سالگی است. والدین باید بدانند که آموزش زودرس، شتاب زده و ناشیانه مسائل جنسی به کودکان به همان اندازه آسیب زاست که اگر این آموزش ها با تاخیر، پنهان سازی و یا نادیده گرفتن همراه باشد.

اهمیت و ضرورت آموزش جنسی

آموزش جنسی در بهداشت روانی و پیشگیری از اختلالات جنسی مؤثر است. پژوهش ها نشان داده اند که ارائه آموزش های صحیح در مورد سلامت جنسی در جامعه می تواند ثمرات ارزشمندی از جمله احترام به خویش و دیگران، رشد جنسی سالم، کسب هویت جنسیتی سالم، روابط مناسب بین فردی،تصویر مثبت از خود، روابط سالم زناشویی و ایجاد بهداشت روانی را به دنبال داشته باشد.

در صورتی که تربیت جنسی، مورد توجه والدین قرار نگیرد، احتمالا کودک از احساس ارزشمندی و عزت نفس پایین برخوردار است و هویت جنسی ضعیفی دارد. در نتیجه نمی تواند در آینده ارتباط خوبی با نقشهای جنسیتی مناسب خود برقرار کند. به طور خلاصه دختر در آینده از زن بودنش خوشحال نیست و پسر از مرد بودنش. زیرا به حد کافی احساس کفایت و توانمندی در رابطه با هم جنسان خود نمی کند. همه ی این عوامل می تواند بر روابط بین فردی، عاطفی و اجتماعی کودک در حال و آینده تأثیر گذار باشد.

تحقیقات بسیار زیادی انجام شده است که نشان می دهد آموزش جنسی مناسب، مانع رفتارهای غیر مسئولانه می شود و در واقع اثری بسیار مثبت دارد.

ارضاء میل جنسی برای بقاء نسل بشر ضروری است. به طوری که برخی از روان شناسان ( از جمله مازلو) این نیاز را در رده نیازهای فیزیو لوژیک یا حیاتی اولیه قرار داده اند. وی معتقد است، افراد خودشکوفا، اوج لذت جنسی را وسیله ای برای دستیابی به وحدت، پیوند و عشق کامل و واقعی می دانند.

پژوهش های مختلف نشان می دهند کودکانی که درباره رشد و بلوغ جنسی خوداطلاعات صحیح و متناسب با توان فکری خود دریافت می کنند، به طور قابل توجهی تجربه ملموس جنسی خود را به تعویق می اندازند، در حالی که کودکانی که اطلاعات اشتباه، ناقص و واهی دریافت می کنند، یا حتی در ناآگاهی کامل به سر می برند، در اثر کنجکاوی زیاد برای رسیدن به پاسخ پرسش های خود، در سنین پایین تری دست به تجربیات جنسی می زنند.

پژوهش ها نشان داده اند آموزش جنسی از بروز مشکلاتی همچون انحرافات جنسی، سوءاستفاده جنسی، مشکلات زناشویی، بیماری های مقاربتی و اختلالات جنسی همچون ایدز،انزال زودرس، ناتوانی های جنسی، بارداری های ناخواسته و رفتارهای پرخطر جلوگیری به عمل می آورد.

اهداف آموزش جنسی

1)جلوگیری از بارداری ناخواسته

2)کاهش بروز بیماری های واگیر جنسی

3)کاهش میزان اطلاعات نادرست در این زمینه

4)کمک به نوجوانان برای تصمیم گیری مناسب درباره رفتار جنسی

5)کمک به نوجوانان برای کسب هویت جنسی مطلوب و نقش زنانه و مردانه در جامعه

6) فراهم آوردن چارچوب اخلاقی برای ابراز احساسات جنسی

7)پیشگیری از انحرافات جنسی

آموزش جنسی را چه کسانی باید ارائه دهند؟

خانواده در تربیت جنسی و ارائه اطلاعات صحیح و مناسب خصوصا در دوران کودکی دارای نقش باارزشی است. در واقع بهترین مربی آموزش جنسی به کودک، والدین او هستند. با آموزش کودک توسط والدین احساس صمیمیت و اعتماد بین کودک و والدین افزایش می یابد و کودک می تواند به راحتی مسائل و سؤالات خود را با والدین مطرح کند.

برخی پژوهشگران در ایران اظهار داشته اند که هر چند والدین، معلمان، مربیان بهداشت مدارس، مشاوران، روان شناسان و پزشکان به عنوان عناصر اصلی آموزش محسوب می شوند ولی به علت وجود برخی موانع همچون خجالت بین والدین، کم بودن اطلاعات والدین، معلمان و مربیان، وسایل ارتباط جمعی همچون رایانه، اینترنت، فیلم و لوح های فشرده جای افراد مسئول در آموزش را گرفته و دوستان و همکلاسی ها منابع قابل دسترسی تری تلقی می گردند.

مناسبترین سن برای آغاز آموزش جنسی به کودکان

مناسب ترین زمان هنگامی است که خود کودک دراین باره سؤال کند. تلاش نکنید که پاسخگویی به پرسش کودک را با واکنش هایی از قبیل" بعدا برایت می گویم" یا" هنوز برای این موضوع کوچک هستی" به تعویق بیندازید.

اغلب والدین فکر می کنند که می توان از حدود سن 6 سالگی گفتگو با کودکان را در مورد مسائل جنسی آغاز کرد. هم چنین برخی از والدین معتقدند که بهتر است در سنین نزدیک به بلوغ فرزندشان را نسبت به این مسائل آگاه کنند. عده ای دیگر معقدند که به هیچ وجه لازم نیست با بچه ها در مورد مسائل جنسی صحبت کرد. تحقیقات نشان می دهد توجه به امور جنسی و موضوعات مربوط به آن از کودکی آغاز می شود. مسائل جنسی برای نوجوانان در سنین بلوغ پیچییده نیست و آنان کمتر به اطلاعات مفید نیازمندند ،نوجوانان در سال های قبل، از راههای مختلف اطلاعات جنسی خود را به دست آورده اند، ولی این امر برای کودکان ضروری است. معمولا آموزش رسمی از حدود 3 سالگی آغاز می شود و تا بزرگسالی ادامه دارد. در هر مرحله، آموزش ویژگی خود را دارد و باید متناسب با سطح درک و فهم کودک باشد تا موجب بیداری جنسی کودک نشود. نتایج تحقیقات نشان می دهد که بیداری نابهنگام جنسی، زمینه ساز بروز پاره ای از هوس های نادرست، عادات نامناسب و انحراف آمیزی چون حالات خودارضایی، قرار دادن خود در معرض سوءاستفاده جنسی و غریزی و توسعه مفاسد و آلودگی ها است.

نکات مهم در پاسخگویی به سؤالات جنسی کودکان

سؤالات جنسی کودکان یک امر طبیعی است. سن 4-3 سالگی سن سؤال و جواب است و سؤالات جنسی اغلب از این سن آغاز می شود. این سؤالات نشان دهنده انحراف جنسی نیست؛ بلکه حاکی از «کنجکاوی»، «جلب توجه»، و وقت گذراندن است. نوع سؤالات کودکان نیز در رابطه با آفرینش خود، در مورد کیفیت پیدایش و در مورد کیفیت به دنیا آمدن خود است. 

در پاسخ به سؤالات جنسی باید همواره به این نکات توجه کنید:

1)شنونده خوبی باشید و بگذارید کودک سؤال خود را بطور کامل مطرح سازد

2) پاسخ ها متناسب با سطح درک و فهم کودک باشد در واقع پاسخ ها باید متناسب با سطح شناختی آن ها باشد به عبارتی یا پاسخ ها مستقیم باشد (آنچه در کتاب ها یا رسانه ها آمده است) و یا غیر مستقیم باشد ( از طریق نگهداری حیوانات در خانه، تولید گل و گیاه، ذکر داستان ها، استفاده از فرصت مثل زایمان و...)

3) آموزش تدریجی باشد ولازم نیست همه جزئیات را یکجا در اختیار او قرار دهید؛ زیرا ممکن است به علت عدم درک برخی مسائل وحشتزده شود

4) ) از دروغ گفتن در پاسخ ها خودداری کنید. مثلا این که ما تو را خریده ایم سبب می شود که کودک وقتی بزرگتر شد اعتمادش از والدین سلب شود

5) پاسخ ها درست باشند و با خرافات همراه نباشد، شما باید بتوانید بدون ترس و خجالت پاسخی شفاف و صادقانه به کودک دهید

6) پاسخ سؤالات همراه با شوخی، سرزنش کردن، مسخره کردن و هرزگی نباشد

7) ) تهدید و تنبیه نکنید (برخی از والدین برخوردهای خیلی خشنی می کنند مثلا فرزند خود را کتک می زنند، یا به فرزند خود می گویند دیگه از این سؤالا نپرس وگرنه میکشمت و ...)

8) بر خود تسلط داشته باشید و اینطور نباشد که از نگرانی و شرم دچار لکنت زبان شوید

9) اگر احساس کردید هنگام گفتگو با فرزندتان چیزی را اشتباه گفته اید، به اشتباه خود اقرار کنید و سپس آن را اصلاح کنید

10) برای آن که مطمئن شوید پرسش کودک را درست متوجه شده اید، جمله او را با کمی تغییر دوباره از خود او بپرسید

11) پاسخ هایی که به کودکان زیر 8-7 سال می دهید، باید در ابتدا کلی و ساده باشد. برای کودکان 12-10 سال به بالا می توانید توضیحات خود را کمی بیشتر کنید

12) به هیچ عنوان در مقابل سؤالات و رفتارهای جنسی کودک از کلماتی که بار منفی دارد مثل: (زشت است،بد است، گناه دارد) استفاده نکنید، زبرا احساس شرم و گناه به کودک منتقل می شود و این مسأله در مسائل جنسی بزرگسالی اش، یعنی برقراری یک رابطه خوب و درست با همسرش تأثیر می گذارد.

راهکارهای تربیت جنسی

1) در سن 3-4 سالگی کودکان اصرار به محرمانه داشتن بدن خود دارند و از اینکه کسی بدن لخت آن ها را ببیند احساس شرم می کنند. پس والدین نیز باید این حالت را تقویت کنند تا به بی پروایی جنسی در سنین بالاتر کشیده نشود

2) والدین باید از انجام دادن عمل زناشویی در جایی که کودکان حضور دارند و می توانند آن را درک کنند خودداری کنند

3) بهترین سن برای جدا کردن بستر کودک از 6 ماهگی است. اما اگر والدین در این سن به هر دلیلی نتوانستند فرزندشان را برای جدا خوابیدن آماده کنند،از سن 3 سالگی که سن تمیز است بهتر است اتاق کودک از پدر و مادر جدا شود ولی نباید والدین در یک طبقه و کودکان دیگر در طبقه دیگر باشند تا والدین بتوانند به محض شنیدن صدایی، خود را به بالای سر فرزندان برسانند.

4) والدین باید به پوشش و آرایش خود در خانه توجه نموده و از شوخی و مزاح و استفاده از کلمات رکیک جنسی در حضور کودک بپرهیزند

5) والدین باید در هنگام دیدن فیلم به ویژه فیلم های ماهواره ای کمال دقت را داشته باشند، چرا که تاثیرات عمیقی بر تربیت فرزند دارد

6) مادران توجه نمایند که در هنگام شستشو به دستکاری کودک نپردازند و در سن 3 تا 4 سالگی استحمام پسر بر عهده پدر و دختر بر عهده مادر باشد

7) از سن 3 سالگی لباس های کودک باید به نوعی حاکی از جنسیت وی باشد، تنگ و چسبان نباشد، زبر نبوده و سبب تحریک و خارش نشود

8) ختنه کودک از هفته اول و نهایتا تا پایان ماه اول صورت گیرد و اگر والدین موفق نشدند تا قبل از 3 سالگی این کار را انجام دهند

9) بازی های افراد بالغ با کودکان به ویژه دختران باید زیر نظر و تحت مراقبت باشد

10) برنامه خواب کودک باید طوری تنظیم شود که همیشه یک ساعت زودتر بخوابد و خسته شده به بستر برود، صبح ها بعد از بیداری در رختخواب نماند، به پشت خوابیده و دست وی بر روی پتو باشد

11) باید به کودک تفهیم شود که به شکل صحیح به بدن و آلت خود دست بزند و خود را دستکاری نکند

12) پرهیز از دست زدن به عضو جنسی کودک

13) آموزش به فرزندان در خصوص اجازه گرفتن برای ورود به اتاق والدین

14) آموزش به فرزندان در خصوص نحوه انتخاب دوست مناسب، گاهی اوقات کودکان به علت سهل انگاری والدین، با کودکانی ارتباط برقرار می کنند که خانواده هایشان با یکدیگر از لحاظ باورها و ارزش های اخلاقی متفاوت هستند. چنین دوستانی کودک را با انواع عکس های مستهجن و زننده و اطلاعات جنسی آشنا می کنند.

مراحل رشد جنسی

کودکان در جریان رشد خود از جهات متفاوت متکامل می شوند، این تکامل شامل :

رشد جسمانی

 رشد احساسات نسبت به خود و دیگران

رشد عقلانی

 رشد جنسی 

می باشد.. علائم جنسی، احساسات و رفتارهای جنسی به نحوی که در بزرگسالان موجود است، بندرت در کودکان مشاهده می شود. البته مقدمات آن در کودکان فراهم است، هم به لحاظ جسمی و هم به لحاظ عاطفی.

دوران نوزادی (2 سال اول زندگی)

مهم ترین ضرورت برای یک نوزاد تامین نیازهای اولیه است. اگر این نیازها برآورده نشوند، نوزاد احساس خوبی نخواهد داشت و می تواند این نارضایتی را با تنها شیوه ارتباطی اش، که گریه کردن است نشان دهد. برای نوزاد دهان به منزله تنها وسیله ایست که می تواند توسط آن با دیگران تماس برقرار کند تمایل به مکیدن در نوزادان بسیار قوی است و با رشد کودک دهان همچنان نقش مهم خود را حفظ می کند. کودک از طریق دهان به شناسایی دنیای پیرامون خود می پردازد.هر چیزی را محکم می گیرد و سپس به دهان می برد تا به وسیله لب و زبان و چشیدن تشخیص دهد که آن شی چیست. حس بویایی نیز در نوزادان قوی است.

و طفل از استنشاق بوی مادر احساس خوبی پیدا می کند. قدرت شنوایی آنان نیز به سرعت رشد می کند. یک نوزاد چند روزه به خوبی می تواند صدای مادر خود را از میان صداهای دیگر تشخیص دهد. بساوایی نوزاد نیز به سرعت رشد می کند، به گونه ای که نوزاد بسیار دوست دارد پوست بدنش نوازش داده شود یا هنگام شیرخوردن یا نظافت، تنش به آرامی نوازش داده شود. والدین و پرستارانی که به نیازهای کودک توجه می کنند و به آن ها پاسخ مثبت می دهند، در حقیقت باعث رشد سالم تمایلات جنسی در کودکان می شوند. در واقع با این عمل والدین کودک احساس خوبی پیدا می کند و پیامی با مضمون اعتماد و امنیت در کودک شکل می گیرد. این پیام که کودک را دوست دارند و جسم و جان او برایشان مهم است. این پیام در حقیقت اعتماد به نفس برای کودک به ارمغان می آورد که می تواند بنای مهمی برای ایجاد رابطه جنسی در بزرگسالی باشد. کودک معمولا از سن یک تا چهار ماهگی می تواند قسمتهایی از بدن خود را،از جمله شست و انگشتان دست، پاها و همینطور آلت تناسلی اش را در دست بگیرد. گرفتن و لمس کردن آلت تناسلی برای کودک احساس خوبی به همراه دارد، ولی نوزادان هنوز قادر به بخاطر سپردن جای آلت تناسلی خود نیستند تا بتوانند مجددا این احساس را تجدید کنند . 

این توانایی زمانی حاصل می‌شود که کودک حدودا بیش از یک سال داشته باشد. پس از آن رفتار جنسی به صورت خودکار صورت میگیرد. رفتاری که آگاهانه برای کسب یک احساس لذت بخش انجام می شود. در این سنین جامعه به سرعت نقش جنسیتی را به آن ها می آموزد که چه کارهایی را باید انجام دهند و کدام کارها را نباید انجام دهند. طی زمانی که کودک به دنیا می آید والدین شروع به خریدن اسباب بازی های متفاوت برای دختران و پسران می نمایند حتی برخی والدین دکور اتاق خواب کودک خود را (قبل و بعد از تولد) متناسب با پسر یا دختر بودن چیدمان میکنند وقتی که کودکی برای نخستین بار آلت تناسلی خود را لمس می کند، مشاهده این عمل برای بعضی از والدین و مربیان لحظه دشواری است و سؤالاتی را به ذهن آنان متبادر می سازد. آیا باید بلافاصله کودک را به ترک عادت مجبور ساخت؟ یا اینکه آن را مثبت ارزیابی کرد؟ در واقع چگونگی واکنش شما در قبال این مسئله بستگی به تربیت خود شما دارد. در مجموع می‌توان گفت که رفتار شما در مقابل احساس خوبی که کودک از لمس آلت تناسلی خود به دست می آورد نباید بازدارنده باشد. و این رفتار بازدارنده شما در جهت ترک عادت دادن کودک ،می تواند در او احساس تقصیر ایجاد کند (حتی بعدها که به سن بزرگسالی می رسد) و باعث شود هر بار که به آلت تناسلی اش دست میزند این احساس گناه ،که حسی نامطلوب است به او دست دهد. چه نپذیرفتن و رد کردن این عمل و چه مثبت انگاشتن آن، به نوعی برای کودک پیامی دارد. اگر برایتان مشکل است که شاهد باشید کودکتان به لمس کردن آلت تناسلی اش مشغول است، ولی در عین حال چیزی نمی گویید، کودک از طریق نشان های غیر گفتاری و نگاه شما میفهمد که عمل اش از دید شما کاری منفی و ناپسند است.

بیشتر بخوانید

چگونه محیطی خانوادگی ایجاد کنیم تا فرزندانمان در آن رشد کنند

کودکان 2 تا 4 ساله

یک کودک دو ساله یاد گرفته است که راه برود، می تواند اشیا را بردارد، ببوید و همچنین خوب می فهمد چه چیزی به او گفته می شود، بسیاری از کودکان در این سن می توانند به یاری کلمات ،دقیقاً منظور خود را بیان کنند. در این دوره کودکان خود را موجودی مستقل از دنیای اطراف می بینند و به خویشتن و جسم خویش آگاهی می یابند. هویت جنسی و درک از جنسیت در این سن شکل می گیرد. و این به کشف تفاوت های ظاهری میان خود و دیگران مربوط می شود. نشانه آن وقتی است که کودک از شما می پرسد چطور میتوان تشخیص داد که یک نفر پسر است یا دختر؟ کودکان عموماً می پندارند که این تفاوت در ظاهر و لباس است.

و می پرسند اگر کسی لخت باشد چگونه می توان تشخیص داد که پسر است ست یا دختر. سپس آنان معمولاً از بلندی و کوتاهی مو و چیزهایی از این قبیل نام می برند. تکامل هویت جنسی در این سنین با بروز تفاوت های رفتاری میان دختر و پسر دنبال می شود. نقش رفتار جنسی پس از ۳ سالگی بروز می کند. بنابراین مهم است ست که والدین و مربیان کودک هوشیار باشند که اگر رفتار کودکان با رفتار سنتی که در خانواده از یک دختر و پسر انتظار می رود مطابقت نداشته باشد،آنان را مورد سرزنش یا طرح تحقیر قرار ندهند.

در این سنین کودکان علاقه زیادی به وارسی و مطالعه بدن خود و دیگران و همینطور آلت تناسلی خود و دیگران دارند. آنها دوست دارند آلت تناسلی خودشان را نشان دهند و لمس کنند. در این دوره لمس،نوازش کردن بازی کردن با آلت تناسلی به قصد ارضای جنسی ( ارگاسم )نیست. این عمل برای کودک آرامش بخش است درست مانند وقتی که انگشت شست خود را یا پستانک را می مکد.

در این مرحله سنی،روند تکامل زبان در کودک به سرعت در حال پیشروی است. کودک متوجه می‌شود که هر روز کلمه و عبارت ،اثری به همراه دارد: اگر روی غذا و نوشیدنی درخواست کنی،آن را دریافت می کنی؛ اگر نه بگویی مخالفت کرده ای. بدین ترتیب کودکان از سن یک تا سه سالگی متوجه می شوند وقتی کلمات ویژه‌ای را به زبان می آورند در بزرگترها شوکی ایجاد می شود. به این ترتیب دوران به زبان آوردن کلمات زشت آغاز می شود به زبان آوردن کلماتی مانند شاش، دودول،گه و ... در این سن برای بسیاری از کودکان بازی جالبی است. به نظر می رسد بچه ها با این کلمات در مقابل بزرگترها میخواهند آنها را تحریک کنند و شاهد واکنش آن ها باشند. برای کودکان این گروه سنی هم بسیار با اهمیت است روی پای بزرگتر ها بنشینند،در آغوش گرفته شوند،نوازش شوند. اگرچه اغلب پسر بچه ها همچنان روی پای بزرگترها بنشینند،اما دوست دارند در آغوش گرفته شوند و سر و گردن آنان خارانده به شود. میزان این نیاز به تماس جسمانی در کودکان متفاوت است ست و خود والدین میتوانند میزان و نوع این نیاز را در پسر و دختر خود تشخیص دهند. به نظر می رسد که پسر بچه ها زودتر ناز می کشند و به سراغ بازی خود می روند، اما دختر بچه ها اغلب به سراغ والدین خود می روند و آنها را به طرف خود می کشند تا در آغوش گرفته شوند.

کودکان ۴ تا ۶ ساله

اکثر کودکان از چهار سالگی به کودکستان فرستاده میشوند و اغلب آن ها برای نخستین بار با گروه بزرگی هم سن و سالان خود مواجه می شوند. آنها در محیط مدرسه با قوانین رفتاری،معیارها و ارزش های جدید آشنا می شوند. در محیط خانه و مهد کودک چنانچه کودکی اعضای جنسی بدن خود یا دیگران را لمس یا نگاه کند، غالباً والدین و مربیان برخوردی بردبارانه با این رفتار دارند. ما معمولاً در کنار کودکستان و مدرسه شکیبایی کمتری از طرف مربیان و مسئولین در این مورد نشان داده میشود. این عدم تحمل موجب نمی شود بچه کودک میل و اشتیاق به این رفتارها را از دست بدهد. اما باعث میشود که کمتر در ملاء عام دست به این کار بزند. کودکان در این سن اینگونه نیازهای خود را در قالب بازی هایی از قبیل دکتر بازی،مامان بابا بازی و غیره بیان می کنند که عموماً هم خارج از محیط مدرسه و دور از چشم بزرگسالان انجام می گیرد چرا که برخی از بزرگسالان با رفتار خود نشان می دهند که نظر مثبتی نسبت به این بازی ها ندارند.

نیاز به تماس جسمانی در این گروه سنی از کودکان همچنان به میزان زیادی موجود است. برخی از پسر بچه ها دیگر دوست ندارند در آغوش گرفته شوند و به نوعی دیگر این نیاز را ابراز می کنند. مثلاً با مشت زدن و فشار دادن یکدیگر،کشیدن یا هل دادن،تلنگر زدن و.....

در این سنین کودکان آن سوالات بسیاری در خصوص زاد و ولد،دوران حاملگی و چگونگی به دنیا آمدن نوزاد مطرح می سازند که هیچ ربطی به احساسات جنسی آنان ندارد و این بزرگسالان هستند که میان این پرسش‌ها و مسائل جنسی رابطه ای میبینند و به همین دلیل مومن برای پاسخگویی به این سوالات دچار مشکل و زحمت فراوان می شوند. حال اگر به پرسشهای کودکان پاسخ مناسبی داده نشود کودکان یاد میگیرند که سکوت کنند و پرسش هایی از این قبیل را به زبان نیاورند. برخی محققان آغاز احساس خجالت را از این دوره سنی می دانند. هرچند که برای همه بچه ها ممکن است پیش نیاید. برخی از کودکان در این سن و سال نمی خواهند لباس خود را در مقابل غریبه ها از تن در آورند ( کنار ساحل یا استخر)،و برای بعضی دیگر این کار اشکالی ندارد. 

مشخص نیست این مسئله ربطی به نوع برخورد خانواده با مسئله برهنگی دارد یا خیر.

به لحاظ جسمانی کودکان در این مرحله سنی از همه جهات رشد کرده‌اند. و این رو شد شامل دستگاه تناسلی هم میشود. آلت تناسلی پسر بچه دیگر به اندازه دوران نوزادی اش نیست و شکاف واژن دختر بچه هم چند میلیمتر عمیق تر می شود.

کودکان ۶ تا ۸ سال

این دوره سنی را دوران نامرئی میل جنسی مینامند. به نظر می رسد که برای کودکان این گروه سنی،دیگر امور جنسی به میزان سابق جذابیت ندارد. آنان پرسش های کمتری مطرح میکنند؛کمتر به طور آشکار اندام جنسی یکدیگر توجه نشان میدهند؛اما رشد تمایلات جنسی شان همچنان ادامه دارد و توجه به دیگران در کودک شکل می گیرد. بازی با غیرت همجنس شکل متفاوت با بازی همجنس می یابد. عاشق شدن میتواند احساس شدیدی را در کودک برانگیزد،بدون اینکه با احساس جنسی او ارتباطی داشته باشد. در این گروه سنی عاشق بودن تاثیر بسیار ناچیزی و رفتار جسمانی کودک دارد. حس عاشق بودن به روشنی با احساس دوستی عمیق داشتن با یک شخص متفاوت است (در کودکان کمتر از ۶ ساله،عاشق بودن همان حس دوستی عمیق با یک شخص است). در این مرحله به رفتارهایی از قبیل در آغوش گرفتن و ور رفتن کودکانه رفتاریست بیرونی در قیاس با عاشق شدن که میتوان آن را احساسی کاملاً درونی قلمداد کرد در این گروه سنی لمس آلت تناسلی و بازی های جنسی در حضور دیگران کمتر دیده می شود آنان در این سن بیشتر متوجه معیارهای اجتماعی هستند. در واقع آن ها به نگاه و تجزیه و تحلیل دنیای اطراف خود مشغول هستند و همه این تجربیات که شامل تجربیات جنسی نیز می شود، توسط آنها به شیوه خاص خودشان معنا میشود. در این دوره در مورد مسائل جنسی برایشان تعریف می شود، می فهمند و درک می کنند. اگر در دریافت صحیح مطلب از طرف کودکتان تردید دارید، می توانید از او سوال کنید و این مجال را برای او قائل شوید او با زبان و کلمات خود مطلب را برای تان توضیح دهد.

در نقاشی های کودکان این گروه سنی اغلب آلت تناسلی دیده می شود و بسیاری از جوک ها و شعرهایی که کلمات جنسی در آنها به کار برد شده،میان این کودکان رد و بدل می شود. چیزهایی که معمولاً در حضور بزرگترها از بیانشان خودداری می کنند.

کودکان ۸ تا ۱۰ ساله

سنین بین ۸ تا ۱۰ سالگی را میتوان سالهای آغازین عشق ورزیدن کودکان دانست همزمان با رشد کودک احساس عشق ورزیدن نیز رشد می کند و با نیاز جسمانی پیوند میخورد. بدین معنا که کودکان در عشق ورزیدن در جستجوی نوعی تماس جسمانی هستند (مقابل هم نشستن دست همدیگر را گرفتن،بازو به بازوی هم رسانیدن) که هیجان شدیدی در آنان ایجاد میکند. همچنین جستجو در تمایلات جنسی آغاز شده است،چه فرآیندی است طولانی. این جستجو ها شامل بازی های جنسی با هم جنس ها و غیر هم جنس ها می باشد. اما متفاوت با آنچه که پیش از این تحت عنوان دکتر بازی از آن یاد شده است. در این مرحله بازی ها شامل نگاه و لمس آلت تناسلی یکدیگر است.

نقش های ویژه جنسی در این دور سنی حضور بارزی دارند. بازی ها و گفتگو های کودکان همجنس، با آنچه با غیر هم جنس خود دارند، متفاوت است خود ارضایی در این سنین ظهور می یابد. این عمل در بین پسران رایج تر از دختران است. استمنا می تواند به شکل جمعی صورت گیرد.

توانایی درک کودک از مسائل رشد بیشتری می یابد. و دلایلی که کودکان ارائه می دهند منطقی تر می شوند. کودک می تواند داستان زاد و ولد را به خوبی تصور کند،گرچه هنوز به سختی می تواند فرایند دقیق چگونگی حاملگی را درک کند.

پس از ۸ سالگی نخستین علائم بلوغ در کودکان ظاهر می شود. در دختران پستان ها شروع به رشد می کند و موهای قسمت آلت تناسلی شان کم کم رشد می کند. در پسران نیز موهای اطراف آلت به تدریج بلندتر میشود.

کودکان ۱۰ تا ۱۲ ساله

در این دوره سنی نخستین گام به سوی بلوغ برداشته شده است و والدین نشانه های آن را در رفتار کودکان شان مشاهده می کنند. مثلاً عاشق شدن هایی که با احساسات شدید همراه است. در این سنین تمایل جنسی کودکان در حال رشد است. در دختران رشد پستان ها ادامه می یابد و علاوه بر موهای قسمت تناسلی، موهای زیر بغل شان نیز رشد میکند و در برخی دختران نیز موهای پاهای شان بیشتر میشود. رشد موهای بدن در پسران دیرتر شروع می شود. صدای آنان شروع به تغییر می کند. اما هنوز چند سالی طول میکشد تا صدای مردانه پیدا کنند.

تیشرت و شلوارک پسرانه شیک

برخی از دختران قبل از ۱۲ سالگی برای اولین بار با عادات ماهانه مواجه می شوند و معدودی از پسران نیز قبل از ۱۲ سالگی خروج اولین اسپرم را از بدنشان تجربه می کنند.

۱۳ سالگی به بعد ( دوران بلوغ):

غالباً دوران نوجوانی با بلوغ آغاز می گردد. دورانی که تغییرات اساسی جسمی، اجتماعی و روانی در نوجوانان به وجود می آید. زمان بندی مشخص و یکسانی برای ظهور علائم بلوغ در نوجوانان وجود ندارد؛ بلکه تحت تاثیر عوامل محیطی زیستی، روانی و اجتماعی فرد ممکن است متفاوت باشد.

روانشناسان اعتقاد دارند که آغاز بلوغ می تواند در دامنه ای بین ۸ تا ۱۵ سال آغاز شود. در فرایند بلوغ، ویژگی های جنسی اولیه وثانویه ظاهر میشود.

سنی که هر یک از این ویژگی ها رشد می کند در افراد متفاوت است معمولاً بلوغ در دختران یک تا دو سال زودتر از پسران آغاز می شود که با بروز عادت ماهانه در دختران و رشد بیضه در پسران همراه است.

نوجوانان به طور کلی ترجیح می دهند کسی وارد حریم خصوصی آنها نشود. با این حال اگر پدر و مادر با فرزند به خود در مورد مسائل جنسی و رابطه جنسی صحبت کرده باشند، شانس بیشتری خواهند داشت که نوجوانان در هنگام موقعیت های دشوار یا خطرناک با والدین خود مشورت کنند.

 نکته حائز اهمیت این است که سن بلوغ در تمام جهان کاهش یافته است است لذا آگاهی والدین و نظام آموزشی از رشد جنسی در دوران بلوغ ضروری میباشد. بحث دیگری که همواره باعث نگرانی والدین شده بلوغ زود هنگام و دیر هنگام نوجوانان است.

پسرهای دارای بلوغ زود هنگام از دید بزرگسالان و همسالان مستقل، متکی به نفس و جذاب هستند. در مقابل پسران دارای بلوغ دیر هنگام خیلی دوست داشتنی نیستند و مضطرب، پر چانه و بیش از حد محبت خواه هستند.

این در حالی است که تاثیر زمانبندی بلوغ برای دخترها کاملاً برعکس است. دختران دارای بلوغ زود هنگام (برخلاف دختران دیرهنگام) از نظر محبوبیت زیر متوسط هستند، اعتماد به نفس کمتری داشته و استرس های روانی بیشتری دارند. از نظر متخصصان بلوغ زودرس به پدید آمدن خصوصیات ثانویه جنسی قبل از ۸ سالگی در جنس مونث و قبل از ۹ سالگی در جنس مذکر گفته می شود.

هویت جنسی

بی‌تردید خانواده ها با داستان‌هایی همچون رفتارهای دخترانه یک پسر و برعکس، سرزنش های رفتارهای مربوط به جنس مخالف و عبارات رایج در مورد نقش های جنسیتی همچون« پسر ها آشپزی نمی کنند » «مگر دختری که روسری پوشیدی» و غیره آشنایی دارند.

هر یک از ما بزرگسالان هویت جنسیتی داریم. تصوری از خودمان به صورت فردی که ویژگی های مردانه و زنانه دارد. زن یا مرد بودن یک موضوع زیستی است و بر مبنای این خصوصیت زیستی و هم چنین خصوصیاتی از قبیل توانایی های فردی، اجتماعی و فرهنگی می توان از زن و مرد انتظار ایفای نقش های خاصی داشت.

در فرایند جامعه پذیری لازم است فرد به جنسیت خود کاملاً پی ببرد، چون این امر او را در یادگیری رفتار ها و مهارت های مختلف اجتماعی و فرهنگی یاری می دهد. به او می آموزد که چه نوع فعالیت هایی متناسب با جنسیت اوست و جامعه (خانواده همسالان و دیگر افراد جامعه) چه انتظاراتی به سبب تعلق او به یکی از این دو گروه جنسی (زن یا مرد )از وی دارد.

به اعتقاد برخی از متخصصان، درک این مطلب ( تعلق به گروه جنسی خاص) کودک را در فرآیند یادگیری و ایفای نقش های جنسی یاری می دهد.

کسب هویت جنسی از سوی کودکان نشانی از بروز نوعی خودآگاهی در مورد جنسیت است و هرچه این خودآگاهی عمیق تر باشد، کودک ادراک دقیق‌تری در مورد تشخیص جنسی و ثبات جنسی خود خواهد داشت.

مراحل شکل گیری هویت جنسیتی در سنین مختلف

مرحله اول

در حدود دو سالگی کودکان وارد مرحله اول هویت جنسیتی می شوند. در این سن آنها قادرند که به خود و دیگران برچسب دختر یا پسر بزنند، ولی آنها طبقه بندی خود را بر خصوصیات ظاهری جسمانی مبتنی می کنند. بنابراین یک فرد زن است چون موی بلند دارد و دامن می پوشند اما اگر این خصوصیات ظاهری جسمانی تغییر کند، آنگاه جنسیت تغییر خواهد یافت. در واقع در این سن کودکان نمی توانند درک کنند که جنسیت آنها پایدار است و در هیچ زمانی تغییر نمی کند.

مرحله دوم

در حدود ۳ تا ۴ سالگی کودکان به مرحله دوم که «استواری یا پایداری جنسیت» نامیده می شود، می رسند. در این مرحله کودکان به پایدار بودن جنسیت خود پی می‌برند یعنی درک می‌کنند که جنسیت در طول زمان ثابت است به این معنی که (دختر ،مادر و پسر ، پدر) می‌شود. اما هنوز درک نمی کنند که جنسیت در موقعیت های مختلف ثابت است ( مثلاً در صورتی که مرد به فعالیت های زنانه بپردازد فکر می‌کنند که جنسیت او عوض شده است).

مرحله سوم

در حدود پنج سالگی است که کودکان به« ثبات جنسیت» خود میرسند؛ یعنی می فهمند که جنسیت در طول زمان و در موقعیت های مختلف ثابت است. به بیان دیگر در می یابند که حتی اگر فرد لباس جنس مخالف را بپوشد یا رفتارهای جنس مخالف را انجام دهد، دوباره جنسیت او تغییر پیدا نمی کند.

نقش جنسیتی

به هرگونه ارتباط اشیا، فعالیت ها ،نقش ها ، یا صفات با جنسیت اشاره دارد که از کلیشه های فرهنگی تبعیت کنند.

در واقع نقش جنسیتی، یک الگوی رفتاری ظاهری است که بازتاب احساس درونی فرد است، مبنا بر اینکه من مذکر یا مونث هستند. و به آنچه هر فرد برای شناساندن خود به عنوان یک پسر و یا یک دختر انجام می دهد «رفتار نقش جنسیتی» می گویند. مثلاً دختر ها وقت بیشتری را در بازی خانه داری و نقاشی می گذرانند، و پسر ها بیشتر در مکان هایی جمع میشوند که به بازی با مکعب های چوبی ،نجاری و بازی فعال بپردازند.

تحقیقات محققان نشان می دهد که علاوه بر جنبه های رشدی کودکان، عوامل موثر دیگری همچون خانواده، مدرسه ،همسالان، رسانه ها و فرهنگ در نقش یابی جنسی تعیین کننده هستند.

در قبول نقش جنسی از طرف کودک، والدین در درجه اول اهمیت قرار دارند، چرا که به یک دختر یا پسر یاد داده می شود که چگونه یک دختر یا یک پسر باشد و چه خصوصیاتی را باید به عنوان دختر یا پسر داشته باشد.

والدین در همان ابتدای تولد بچه ها از پسرها و دخترها انتظارات متفاوتی دارند. بسیاری از والدین می گویند که می خواهند فرزندانشان با اسباب بازی های متناسب با جنسیت خودشان بازی کنند. بنابراین والدین اسباب بازی هایی را برای پسرها تهیه می کنند که بر عملیات و رقابت تاکید دارند مانند تفنگ ،ماشین، توپ و غیره و به دخترها اسباب بازی هایی را میدهند که بر مهرورزی همکاری و جذابیت جسمی تاکید دارند مانند عروسک ،سرویس های چای خوری، جواهرات و، غیره

گروه های هم سال نیز به پسرها فشار می آورند که از نقش جنسی مردانه تبعیت کنند. و پسری را که با دختر ها قاطی می شود را مورد تمسخر قرار میدهند و طرد می کنند. اما دختری که رفتار پسرانه دارد می تواند بدون از دست دادن مرتبه خود در بین همسالان دختر، خود را قاطی فعالیت های پسرانه کند.

گاه کودکان در سنین پایین گرایشی به سمت جنس مخالف بودن دارند مثلاً پسری که از پوشیدن لباس دخترانه بیشتر خوشش می آید و یا دختری که به بازی های پسرانه بیشتر علاقه نشان می دهد ظهور این رفتارها عمدتاً ناشی از داشتن برادر یا خواهر، عدم توجه به رفتارها و شخصیت دختر در خانواده و بیشتر از روی حس حسادت و رقابت است. به هر صورت این رفتارها نباید مورد تشویق قرار گیرد و یا در بین جمع از این گرایش ها سخن به میان می آید. در چنین شرایطی عصبانیت و تندی و تمسخر نادرست است. ملاطفت و مهربانی، رعایت عدالت و تامین خواسته های فرزند در حد متعارف می تواند درمانی برای این رفتارها باشد. گاه شرکت دادن کودکان در برنامه های خاص همجنسان خود بسیار مفید خواهد بود. 

برخی از محققان اعتقاد دارند که بهتر است والدین از کلیشه‌های جنسیتی خشک کودکان خود که رفتار ها و فرصت های یادگیری آنها را محدود می‌کند بکاهند. مثلاً پسری که آشپزی را فعالیتی زنان می پندارد فرصت یادگیری آشپزی نمی یابد یا دختری که کار با آچار را فعالیتی پسرانه میداند فرصت یادگیری فعالیت های فنی را از خود سلب نموده است.

لذا توصیه شده است که مثلاً پدر و مادر به نوبت ظرف بشویند، آشپزی کنند یا رانندگی کنند.

موفق و سربلند باشید

منبع: کتاب تربیت جنسی کودکان و نوجوانان